گردآورنده: ع.م رقیب
نوروز برگرفته از زبان اوستایی (navaka raocah) است که توسط مورخان حدس زده می‌شود. در زبان فارسی میانه بنام نوگروز (NOGROZ) است. واژه نوروز از دوکلمه نو و روز تشکیل شده که در لاتین به اشکال مختلف تذکر رفته است (NOW – NO – NEW و ROZ -ROUZ-ROOZ) که در بعضی جاها یکجا و در بعضی جا به اندکی فاصله نوشته می‌شود که امروز به طور عام میان مردم ایران و جغرافیای به نام افغانستان (باختر) بنام نوروز یا همان اول ماه سال هجری خورشیدی یاد می‌شود. در کشورهای ایران و افغانستان نوروز به تقویم خورشیدی تجلیل می‌شود و همچنان در کشورهای مانند تاجیکستان – روسیه – ازبکستان – آذربایجان شرقی – پاکستان و هند به تقویم میلادی که برابرمی شود به ۲۱ یا ۲۲ مارچ و تجلیل به عمل میاورند.
تاریخ نوروز:
تاریخ درست آن مشخص نیست؛ ولی مورخان تاریخ نوروز را به زمان بابلیان مرتبط می‌دانند و طبق این آمارها نوروز در ایران در سال ۵۳۸ قبل از میلاد یعنی به زمان کوروش کبیر و بابل بر می‌گردد. در آن زمان مردم بابل برای اعتدال بهاری ۲۱ مارچ که برابر به اول ماه حمل یا همان نوروز است را جشن می‌گرفتند. اصلاً نوروز نظر به اسناد شهنامه فردوسی و تاریخ طبری جمشید و برخی دیگر از متن‌ها کیومرث را از بنیان‌گذاران نوروز می‌دانند. در شهنامه پدیدار شدن نوروز چنین روایت شده است که: جم (یما) در حال گذشتن از آذربایجان بروی تخت جمشید فرود آمد. با تاج زرین بروی تخت نشست با رسیدن نور خورشید به تاج زرین او جهان نورانی شد مردم شادمانی کردند و آن را روز نو و جم را جمشید نامیدن. شخصیت‌های مهم چون جمشید – سیاوش و کیخسرو پیوند نزدیک با نوروز دارند.
اما نوروز در افغانستان (باختر بزرگ) به چه شکل تجلیل می‌گردد؟
در افغانستان (باختر بزرگ) جشن نوروز طبق سنت‌ها برای مدت دو هفته برگزار می‌شود. مردم از جشن روز قبل (حداقل قبل از چهارشنبه‌سوری) برای آغاز این جشن آماده می‌شوند. بدبختانه از سال ۱۹۹۶- ۲۰۰۱ [و در دوران زمامداری طالبان ۲ از سال ۲۰۲۱ بعد] از تجلیل این جشن باشکوه در افغانستان ممانعت صورت می‌گیرد. جشن‌هایی همانند جشن گل سرخ و جشن دهقان از جمله جشن های اند که در این کشور به مناسبت نوروز تجلیل می‌شود.
جشن گل سرخ:
جشن گل سرخ یا میله گل سرخ یک جشن خاص است که در استان بلخ بیشتر در شهر مزارشریف در ۴۰ روز اول سال و به مناسبت روییدن گل‌های سرخ لاله در دامنه دشت‌ها اجرا می‌شود. در این ۴۰ روز مردم از سراسر کشور برای تفریح و به نمایش گذاشتن رسومات و فرهنگ های خود مانند لباس‌های خاص و غذاهای متنوع را در طول این مراسم به اجرا گذاشته می‌گذارند. یک مراسم خاص دیگر هم بنام ژنده بالا است که مراسم خاص دینی که به مناسبت خلافت علی ابن ابی‌طالب در مسجد مقدس که گفته می‌شود آرامگاه امام علی است اجرا می‌شود. این مراسم با بر افشاندن ژنده علی که با پارچه‌هایی ترکیب رنگ‌های مختلف شباهتی درفش کاویانی دارد در حرم مسجد برگزار می‌شود. جشن گل سرخ برای ۴۰ روز در دشت‌ها با لاله‌ها ادامه دارد.
جشن دهقان:
در این مراسم که روز اول سال اجرا می‌شود. کشاورزان به شهر میایند و تولیدات خود را به نمایش می‌گذارند. این مراسم در کابل و شهرهای بزرگ دیگر کشور برگزار می‌شود که حتی از مقامات دولتی هم در آن اشتراک می‌کنند.
خوراک‌های ویژه نوروز:
مردم برای روزهای نوروز به‌ویژه شب‌های سال نو اقدام به پخت غذای خاص می‌کنند. معمولاً غذا سبزی‌پلو در این شب بیشتر پخته می‌شود. نانوایی‌ها نیز حتی در این شب کلچه‌های خاص می‌پزند که بنام کلچه نوروزی یاد می‌شود.
هفت‌میوه:
در افغانستان (باختر بزرگ) در کنار آماده کردن ۷ سین مردم به آماده کردن هفت‌میوه نیز می‌پردازند که شبیه سالاد میوه است که از هفت نوع میوه خشک تشکیل شده است. مانند: کشمش – سنجد – پسته – فندق – زردآلو – بادام و کشته خشک است.
سمنو یا سمنک:
زن‌ها در طول شب یک مراسم خاص برای سمنو یا سمنک در نظر می‌گیرند. از اواخر عصر تا صبح روز بعد مشغول پختن آن هستند و شعری خاص را هم تکرار می‌کنند.
سمنک در جوش ما کفچه زنیم
دیگران درخواب ما دفچه زنیم
سرگرمی‌ها:
۱ – چهارشنبه اول سال مردم می‌روند برای دیدن گل‌های تازه لاله به دشت و صحرا.
۲ – تماشای دشت‌های ارغوان: مردم کابل برای مدت دو هفته به مناطق که گل‌های ارغوان دارد می‌روند، معمولاً استان پروان با خانواده‌های خود به تفریح می‌روند.
۳ – بزکشی: در کنار این همه مراسم‌ها نوروزی یک مراسم دیگر هم وجود دارد بنام بزکشی که بیشتر در مناطق شمال کشور شمال کابل برگزار می‌شود.
۴ – سبزه لگدکردن یا سیزده‌بدر: در دو هفته پس از نوروز مردم برای استقبال بهار به دشت‌ها و دامنه تپه‌ها می‌روند که بنام سبزه لگد یاد می‌شود. سیزده‌بدر که مردم هرات به‌علاوه چهارشنبه‌سوری روز سیزده هم به گردش و تفریح می‌روند.